Το κολλαγόνο είναι η πιο άφθονη πρωτεΐνη των θηλαστικών, με δομικό κυρίως ρόλο. Ειδικά στον άνθρωπο αποτελεί το
1/3 της συνολικής πρωτεΐνης, ενώ είναι το κυρίαρχο συστατικού του σώματος. Ως συνδετικός ιστός έχει στηρικτικό ρόλο, ενώ παράλληλα απορροφά τους κραδασμούς και προστατεύει από φθορές προσδίδοντας ελαστικότητα.
Υπάρχουν τουλάχιστον 28 διαφορετικοί τύποι κολλαγόνου. Ειδικά στον άνθρωπο 3 είναι οι βασικοί:
• Τύπου I : άφθονο στο δέρμα, στους τένοντες, στους συνδέσμους, στα οστά, στα δόντια και φυσικά στο εξωκυττάριου υγρό μεταξύ των ζωτικών οργάνων
• Τύπου II : το βασικό κολλαγόνο στους χόνδρους και στα μάτια
• Τύπου III : υπάρχει κυρίως στους μύες και στα αιμοφόρα αγγεία
Τα τελευταία χρόνια, αποτελεί κάτι σαν «μαγικό φίλτρο» για τις βιομηχανίες φαρμάκων ή καλλυντικών, υπόσχοντας από νεανική επιδερμίδα και λάμψη μέχρι απαλλαγή από πόνους και αρθριτικά. Κατά πόσο όμως ισχύουν όλα αυτά; Μήπως η αλήθεια είναι στη μέση;
Αυτό που πρέπει αρχικά να συνειδητοποιήσουμε είναι ότι δε μιλάμε για ένα απλό συστατικό σε μία κρέμα, αλλά για πόσιμα ή ενέσιμα σκευάσματα τα οποία εισέρχονται απευθείας μέσα στον οργανισμό ασκώντας άμεση επίδραση στο εσωτερικό του περιβάλλον. Το ερώτημα εδώ είναι τι είδους επίδραση ασκούν. Δυστυχώς, στην αγορά διατίθενται προϊόντα μαζικής κατανάλωσης τα οποία γιατρεύουν τα πάντα αλλά στην ουσία δε βασίζονται πουθενά ή για να είμαστε ακριβείς βασίζονται σε ελάχιστα.
Συγκεκριμένα, κανένα πόσιμο σκεύασμα κολλαγόνου δεν έχει εγκριθεί από την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA). Η EFSA είναι ένας Ευρωπαϊκός Οργανισμός υπεύθυνος για την ασφάλεια τροφίμων, ποτών και ποικίλων σκευασμάτων τα οποία διατίθενται στον καταναλωτή . Εκτός από ζητήματα ασφάλειας παρέχει «ισχυρισμούς» σε τρόφιμα-συστατικά, τίτλους που τα διακρίνουν για τις ιδιότητές τους ή/και για τα οφέλη στην υγεία. Ας δούμε λοιπόν τι συμβαίνει με το κολλαγόνο:
«Το κολλαγόνο βοηθά στην ανάπλαση του δέρματος», «Το κολλαγόνο προστατεύει τις αρθρώσεις» «Το κολλαγόνο προσδίδει ελαστικότητα». ΚΑΝΕΝΑ από αυτά δεν έχει πάρει ισχυρισμό υγείας.
Τι σημαίνει πρακτικά αυτό; «Ανεπαρκείς μελέτες για να υποστηρίξουν όλα αυτά τα θαυματουργά αποτελέσματα των διαθέσιμων σκευασμάτων, σε θέματα υγείας και ευεξίας» . Δυστυχώς, αυτή είναι η αλήθεια. Κυκλοφορούν στην αγορά σε αφθονία στηριζόμενα σε κάποιες μελέτες σε πειραματόζωα ή σε κλινικές δοκιμές των 40 ατόμων διάρκειας 1 μήνα.
Έτσι, υπάρχουν 2 σενάρια:
Το 1ο σενάριο, το οποίο είναι και το πιο ανώδυνο είναι ότι τέτοιου είδους πόσιμα συμπληρώματα δεν έχουν να προσφέρουν τίποτα. Κι εδώ είναι κάποια βασικά ερωτήματα στα οποία οι βιομηχανίες από τις οποίες προέρχονται αυτά τα σκευάσματα πρέπει να κληθούν για να απαντήσουν:
Το κολλαγόνο είναι πρωτεΐνη. Έτσι, πολλοί επαγγελματίες υγείας εύλογα θα μπορούσαν να αναρωτηθούν το εξής: Τι ελπίδες έχει να φτάσει ακέραιο στο όργανο-στόχο αν σκεφτεί κανείς ότι η πέψη της πρωτεΐνης ξεκινά ήδη από το στόμα; Υπάρχει κάποιος μηχανισμός που να το προστατεύει από τα ένζυμα; Σύμφωνα με τον «Αμερικάνικο Οργανισμό Ελέγχου Φαρμάκων και Τροφίμων» (FDA), αντίστοιχος δηλαδή οργανισμός με την EFSA, στα πλαίσια ελέγχου της ασφάλειας και αποτελεσματικότητας ενός κολλαγονούχου σκευάσματος (ανθρώπινης σύστασης ή από βοοειδή) αναφέρει ανθεκτικότητα αυτού σε όλα τα στάδια της πέψης. Παράλληλα, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω υπάρχουν πολλοί τύποι κολλαγόνου και καθένας από αυτούς έχει διαφορετική μορφολογία μέσα στον οργανισμό μας η οποία του προσδίδει τις μοναδικές ιδιότητες ανάλογα με το όργανο στο οποίο εδράζει. Επομένως, έστω ότι δεχόμαστε πως ένα πόσιμο κολλαγονούχο σκεύασμα είναι έτσι διαμορφωμένο ώστε να απορροφηθεί ακέραιο και να φτάσει στο όργανο-στόχο, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση μία μορφή του, να κάνει τα πάντα.
Το 2ο σενάριο είναι ίσως το πιο επικίνδυνο. Από πού προέρχεται το κολλαγόνο; Τις περισσότερες φορές απομονώνεται από οστά πουλερικών ή χοίρων και κάποιες φορές είναι τεχνητή μορφή που βασίζεται στην ανθρώπινη σύσταση. Σύμφωνα με τον EFSA τα προϊόντα αυτά είναι γενικά ασφαλή. Επιπλέον, παρενέργειες προς το παρόν δεν έχουν αναφερθεί ή αν αναφέρονται στα διάφορα σκευάσματα που πωλούνται αυτές είναι σπάνιες. Μιλάμε όμως για μία ζωική πρωτεΐνη και συνεπώς κίνδυνος αλλεργίας/υπερευαισθησίας υπάρχει, κάτι που οι περισσότεροι δεν το γνωρίζουν. Αν αναζητήσουμε στον FDA τι υπάρχει περί κολλαγόνου, πόσιμου ή ενέσιμου, θα δούμε ότι μόνο κάποια σκευάσματα έχουν ελεγχθεί πριν τεθούν προς διάθεση στην αγορά ως προς το ποια είναι η πιθανότητα πρόκλησης αλλεργίας. Πολλά όμως πόσιμα συμπληρώματα κολλαγόνου δεν έχουν ελεγχθεί.
Ένα άλλο εύλογο ερώτημα έχει να κάνει με την προέλευση του κολλαγόνου. Πολλές φορές μιλάμε για άλλο είδος θηλαστικού. Θα δράσει αυτό με τον ίδιο τρόπο στον άνθρωπο; Πώς θα μπορούσαμε να πάρουμε μία σίγουρη απάντηση αφού δεν υπάρχουν μελέτες, τουλάχιστον, αξιόπιστες;
Είναι όμως όλα τα κολλαγονούχα σκευάσματα αναποτελεσματικά; Όντως ο EFSA δεν έχει αναγνωρίσει το κολλαγόνο ως μία ουσία με θεραπευτικές ή προληπτικές ιδιότητες. Ωστόσο, ο FDA αναγνωρίζει ότι υπάρχουν ενέσιμα σκευάσματα τα οποία λόγω της τοπικής τους δράσης ανακουφίζουν από πόνους στις αρθρώσεις ή μπορούν να προσδώσουν ελαστικότητα στο δέρμα μειώνοντας τις ρυτίδες. Ωστόσο, τονίζει ότι η δράση τους είναι παροδική και πολύ σύντομα απαιτείται επανάληψη της ίδιας διαδικασίας.
Συνοψίζοντας, το κολλαγόνο είναι μία ζωτικής σημασίας πρωτεΐνη για τον άνθρωπο. Δεδομένου , ότι με την πάροδο του χρόνου φθείρεται και χάνει τις ιδιότητές του είτε ως μία φυσιολογική πορεία γήρανσης είτε ως συνέπεια νοσηρότητας (π.χ. αρθρίτιδα) θα ήταν πολύ αισιόδοξο να υποστηρίξει κανείς ότι αυτή η εκπτωτική διαδικασία μπορεί να αναπληρωθεί μέσω της εξωγενούς πρόσληψής του. Ωστόσο, οι μεγάλοι διεθνείς οργανισμοί έγκρισης συμπληρωμάτων δεν έχουν πειστεί παρά μόνο για λίγα σκευάσματα, συνήθως, ενέσιμα χωρίς θαυματουργά ή μόνιμα αποτελέσματα. Άρα κάθε επαγγελματίας υγείας οφείλει να συμβουλεύει τον εκάστοτε ασθενή κατάλληλα ώστε να μην πέφτει θύμα marketing προϊόντων που είτε δεν έχουν να προσφέρουν τίποτα είτε μπορεί να βλάψουν μακροπρόθεσμα.
Από τους Κούβαρη Ματίνα, Πτυχιούχος Διαιτολόγος Χαροκοπείου Πανεπιστημίου
Χρήστο Παπαβαγγέλη, Κλινικό διαιτολόγο, Νοσοκομείο Αλεξάνδρα
